Doustna antykoncepcja to pigułka antykoncepcyjna, określana też jako tabletka hormonalna. Jest to – jak dotychczas – najbardziej skuteczna metoda zapobiegania ciąży. Od początku jej wynalezienia, czyli od lat 60. ubiegłego stulecia reklamowano ją dość agresywnie i równie silnie ją zwalczano. Spory dotyczące pigułek antykoncepcyjnych toczą się do dziś i często mają podłoże religijne, polityczne lub po prostu moralizatorskie. To właśnie pigułce niektórzy przypisują wybuch rewolucji seksualno-obyczajowej przełomu lat 60-70., a współcześnie oskarża się ją o sprzyjanie rozwiązłości, rozbijanie małżeństw i podkopywanie wartości moralnych.
Jak działa hormonalna tabletka antykoncepcyjna?
Już w latach 20. XX wieku naukowcy zaobserwowali, że jeżeli pewne hormony dostaną się do organizmu kobiety w innej fazie cyklu, niż wynika to z natury, to owulacja zostaje zablokowana. To spostrzeżenie umożliwiło wytworzenie pigułki. Jej skuteczność polega na hamowaniu procesu dojrzewania i uwalniania komórki jajowej oraz uniemożliwianiu dojścia do ewentualnego jej spotkania z plemnikami. Bowiem hormony zawarte w pigułce wpływają na konsystencję śluzu szyjki macicy – staje się on nieprzenikliwy dla plemników.
W doustnych środkach antykoncepcyjnych znajdują się substancje podobne do hormonów powstających w organizmie kobiety w drugiej połowie cyklu. Pod ich wpływem w odwracalny sposób zostaje zahamowany proces produkowania przez jajniki własnych hormonów (estrogenów i gestagenów). W efekcie tego organizm kobiety znajduje się stale w drugiej, poowulacyjnej fazie cyklu, w wyniku czego błona śluzowa macicy nie podlega cyklicznym przemianom i wstrzymane zostaje dojrzewanie komórek jajowych.
Jednak pigułka hormonalna nie tylko reguluje płodność, ale może powodować także pewne objawy uboczne. Do jej niepożądanych działań, które pojawiają się u wielu kobiet w początkowym okresie jej zażywania, należą: bóle głowy, nudności, obrzęk i ból piersi, plamienie.
Pigułka może także wpływać na funkcjonowanie wątroby, gdyż dawka zawartych w niej hormonów jest przez nią metabolizowana i silnie ją pobudza. W efekcie wątroba produkuje więcej tzw. czynników krzepnięcia, dzięki którym krzepnie krew. Może to spowodować groźne następstwa u kobiet z chorobami serca i zaburzeniami krążenia.
Jak się przyjmuje tabletkę antykoncepcyjną?
Pojedyncze opakowanie tabletek antykoncepcyjnych zawiera zwykle 21 pigułek. Codziennie, o tej samej porze, połyka się jedną tabletkę. Po zużyciu wszystkich pigułek należy zrobić 7-dniową przerwę. W przypadku przeoczenia godziny wzięcia tabletki, należy zażyć ją jak najszybciej, a następne dawki przyjmować jak zwykle.
Obecnie dostępne rodzaje pigułek hormonalnych:
Wszystkie dostępne pigułki antykoncepcyjne składają się z dwóch hormonów: estrogenu i progestagenu. Klasyczne pigułki zawierają taką samą ilość hormonów i są to tzw. pigułki jednofazowe.
Różne firmy farmaceutyczne starają się stworzyć pigułki o jak najmniejszej zawartości hormonów oraz poszukują nowych substancji hormonalnych, by zminimalizować efekty uboczne doustnej antykoncepcji. Starsze wersje pigułki były przyczyną przyrostu masy ciała, kłopotów z cerą, pojawianiem się męskiego typu owłosienia. Nowsze wersje tabletek zawierają tzw. hormony trzeciej generacji, które nie powodują takich objawów ubocznych, a nawet potrafią niwelować pewne zaburzenia hormonalne (np. nadmierne owłosienie).
Najnowsza antykoncepcja doustna jest tworzona w myśl zasady, że im mniej hormonów, tym mniej przeciwwskazań i działań ubocznych. Są to zestawy tabletek, w których ilość hormonów zmienia się w ciągu miesiąca, naśladując naturalne fazy cyklu. Są to tzw. pigułki dwu- lub trójfazowe, w zależności od tego, czy w opakowaniu są 2 czy 3 rodzaje tabletek. W tych wielofazowych preparatach antykoncepcyjnych pierwsze pigułki zawierają najmniejsze dawki, a następne większe dawki hormonów. Te niskohormonalne środki antykoncepcyjne są wskazane dla młodych kobiet, które jeszcze nie rodziły oraz dla kobiet przed menopauzą.
Minipigułka
Różni się od innych doustnych środków antykoncepcyjnych tym, że zawiera nie dwa a tylko jeden hormon: progestagen. Zawiera go w tak minimalnej dawce, że u kobiet zażywających ją występuje owulacja, a do zajścia w ciążę nie dochodzi dzięki temu, że minipigułka zagęszcza śluz szyjki macicy, czyniąc go nieprzenikliwym dla plemników, spowalnia wędrówkę komórki jajowej przez jajowód i tak wpływa na śluzówkę macicy, by uniemożliwić zagnieżdżenie się w niej zapłodnionej komórki.
Minipigułka progestagenowa może mieć także postać zastrzyku lub wszczepu podskórnego, a wtedy hormony trafiają bezpośrednio do krwi, omijając i oszczędzając wątrobę. Minidawki progestagenu można także stosować we wkładce domacicznej. Są to metody antykoncepcji hormonalnej najnowszej generacji, o zminimalizowanych działaniach ubocznych, ale niestety z powodu dość wysokiej ceny są niedostępne dla wielu kobiet.
Trochę danych statystycznych
40-50% mieszkanek Europy Zachodniej i Ameryki Północnej w wieku rozrodczym korzysta z doustnej antykoncepcji hormonalnej. 95% Brytyjek używało jej w jakimś okresie swojego życia. Wśród kobiet zażywających pigułki najliczniejsze są te w wieku 20-25 lat, czyli grupa, która prowadzi intensywne życie seksualne, a jednocześnie unika zajścia w ciążę (chwilowo, gdyż większość kobiet deklaruje, że zamierza urodzić pierwsze dziecko dopiero około 30 roku życia). Natomiast w Polsce, choć kobiety także odkładają urodzenie dziecka „na później”, pigułek używa tylko 6-9% kobiet.
Zamiast podsumowania
Nowoczesna pigułka hormonalna o najniższej dawce zawiera w każdej tabletce około 90 mikrogramów sterydów, czyli ponad 100-krotnie mniej niż zawierały w dobowej dawce pierwsze pigułki. Stosowane we współcześnie produkowanych doustnych środkach antykoncepcyjnych substancje czynne są bardzo zbliżone do hormonów naturalnie wytwarzanych przez organizm, co zredukowało niektóre niekorzystne efekty działania.
Liv Odonson
