Nie znamy własnej przyszłości, sytuacji, które szykuje nam los… Na wiele spraw po prostu nie mamy wpływu, a nawet, jeśli mamy, to jest on często bardzo ograniczony przez warunki zewnętrzne oraz nasze możliwości.
Aby jednak zwiększyć własne szanse na długotrwałe, oparte na solidnych podstawach zdrowie psychiczne, konieczne jest podejmowanie regularnych działań z zakresu higieny psychicznej.
Higiena psychiczna
Właściwa higiena psychiczna to działania zmierzające do ochrony zdrowia psychicznego, rozumianego jako wewnętrzna równowaga, brak zaburzeń emocjonalnych, harmonijne współżycie z otoczeniem, zdolność przystosowywania się do zmieniających się warunków życia lub zdolność do wszechstronnego rozwoju. Higiena psychiczna to z jednej strony profilaktyka, chroniąca nas przed obniżeniem nastroju, niepokojem, nadmiernym stresem, które w konsekwencji mogą prowadzić do bardzo poważnych skutków, takich jak załamanie nerwowe czy utrata wiary w sens życia. Z drugiej strony higiena psychiczna to sprawne, efektywne radzenie sobie z występującymi w naszym życiu trudnościami.
Tak jak nasze mięśnie potrzebują odpoczynku po pracy fizycznej, czy intensywnym ruchu, tak i nasza psychika musi mieć szansę na powrót do sił po trudnym, wyczerpującym dniu, czy przykrym zdarzeniu. Niekiedy wystarczy spacer czy spotkanie z przyjaciółką, czasami przydadzą się ćwiczenia relaksacyjne lub medytacja, kiedy indziej potrzebny jest sen, czy rozładowanie napięć. Warto mieć kilka własnych, sprawdzonych sposobów odreagowywania stresów i niepowodzeń, które możemy w razie konieczności wykorzystać.
Stany obniżonego nastroju
Nawet pomimo podejmowania działań z zakresu higieny psychicznej i dbania o własne zdrowie psychiczne, u wielu z nas istnieje niestety ryzyko pojawienia się utraty równowagi wewnętrznej a nawet wystąpienia zaburzeń nastroju typu depresyjnego. Mogą one przybrać postać niewielkiego przygnębienia, ale mogą być tak poważne, że uniemożliwiają funkcjonowanie człowieka w podstawowych sferach życia.
Należy jednak pamiętać, że w języku potocznym słowo „depresja” zrobiło wielką karierę i jest powszechnie nadużywane. Często słyszymy: „mam depresję”, co należy rozumieć jako obniżenie nastroju. W ciągu życia niejednokrotnie doświadczamy przygnębienia, smutku czy chandry, ale nie musi to oznaczać, że jesteśmy chorzy na depresję.
Stany obniżonego nastroju mogą być wynikiem różnorodnych sytuacji. Czasami nie udaje nam się czegoś zrobić, pokłócimy się z ważną dla nas osobą lub ktoś potraktuje nas niesprawiedliwie. Nie zawsze też mamy tyle energii, ile byśmy chcieli. Nasza codzienność składa się z ogromnej liczby najróżniejszych stresów, konfliktów i wykluczających się dążeń. W sytuacjach przemęczenia, nadmiernego pośpiechu, niepowodzeń lub utraty kogoś ważnego pojawia się smutek i przygnębienie. Stajemy się apatyczni i bierni, brak nam motywacji do działania, a przyszłość widzimy w czarnych barwach. Jest to reakcja całkowicie zrozumiała i normalna. Ważne jest, aby jak najszybciej uświadomić sobie swój stan psychiczny i jego powody, a następnie zaplanować sposób poradzenia sobie z przykrymi emocjami. Czasami wystarczy odpoczynek lub szczera rozmowa z kimś zaufanym. Czasem jednak potrzebne jest coś więcej – konieczność przeanalizowania problemów i znalezienie konstruktywnego rozwiązania. Musimy pogodzić się z tym, na co nie mamy wpływu i zastanowić się, co może być dla nas źródłem energii. W sytuacjach obniżonego nastroju i braku motywacji do działania nie ma jednego, najlepszego wyjścia z sytuacji. Nie ma jednej recepty. Zazwyczaj wystarczy autorefleksja, ustalenie hierarchii ważności spraw lub podjęcie odważnej decyzji wprowadzenia zmian we własnym życiu. Czasami jednak potrzebna jest pomoc terapeuty. Zwłaszcza, jeśli stan przygnębienia, czy obniżonego nastroju przedłuża się.
Depresja
Depresja jest najczęściej występującym zaburzeniem psychicznym, zaliczanym do zaburzeń nastroju. Z danych przedstawionych przez Światową Organizację Zdrowia wynika, że stanowi ona obecnie czwarty najpoważniejszy problem zdrowotny na świecie, który niewątpliwie, w ostatnich latach wyraźnie narasta. Przyczyny tego stanu są oczywiste: ciągle zwiększające się tempo życia, zagrożenie bezrobociem, presja zrobienia kariery, stres. Ludzie nie wytrzymują codziennego napięcia, stawiania „poprzeczki” coraz wyżej.
Stany depresyjne mogą osiągać tak duże natężenie, że utrudniają lub nawet uniemożliwiają wykonywanie nawet najbardziej podstawowych funkcji życiowych, takich jak spanie, jedzenie i myślenie. Depresja zaburza sen, zmniejsza łaknienie, popęd seksualny, może powodować przewlekłe bóle głowy, żołądka, problemy z koncentracją uwagi i co najważniejsze, sprawia postrzeganie świata wyłącznie w ciemnych barwach. Choroba wpływa na funkcjonowanie rodzinne, zawodowe i społeczne chorego. Czasem pojawia się jako reakcja na silny stres, uraz, szczególnie trudną sytuację. Jednak czasami pojawia się także wtedy, gdy życie toczy się zwykłym trybem i nie ma żadnego szczególnego powodu do obniżenia nastroju lub smutku.
Depresja to coś zupełnie innego niż tylko przejściowe pogorszenie nastroju, czy przysłowiowa chandra, choć niekiedy granica między zwykłym przygnębieniem a depresją nie jest ostra. Do najczęstszych objawów depresji należą: znaczne i utrzymujące się obniżenie nastroju, spowolnienie myślenia, kłopoty z pamięcią, wyraźny spadek energii i motywacji do działania, poczucie ciągłego zmęczenia, lęk, drażliwość, pesymizm, zaburzenia snu, różne dolegliwości somatyczne. Depresja może utrzymywać się miesiącami lub latami. Rozpoznanie choroby jest jednoznaczne ze wskazaniem do podjęcia leczenia. Właściwe i szybkie podjęcie odpowiedniego leczenia, jest niezwykle istotne, gdyż konsekwencje nieleczonej depresji mogą być bardzo poważne – uzależnienia od alkoholu czy leków, całkowite wycofanie się z życia, zerwanie kontaktów zawodowych i społecznych, choroby somatyczne a nawet samobójstwo.
Prawidłowe leczenie sprawia, że depresja ustępuje, a przynajmniej zmniejsza się jej nasilenie u zdecydowanej większości chorych. Celem leczenia jest usunięcie wszystkich objawów zaburzenia, zarówno psychopatologicznych jak i fizycznych. Metody terapii dobierane są w zależności od przyczyn depresji, jej głębokości, jak i czasu trwania.
Najczęściej leczenie depresji ma charakter kompleksowy, uwzględniający stosowanie leków przeciwdepresyjnych, psychoterapię i leczenie chorób somatycznych (jeśli występują).
Aby jednak osoba z depresją podjęła leczenie konieczna jest często pomoc ze strony najbliższych. Przez swoją aktywność (poszukanie odpowiedniego terapeuty, ustalenie terminu wizyty, uporczywe namawianie do leczenia) mogą oni sprawić, że cierpiąca osoba trafi do specjalisty i zacznie mieć nadzieję, że leczenie przyniesie rezultaty i że wkrótce także dla niej zaświeci słońce.
Krzysztof Parusiński
psycholog, specjalistę psychologii klinicznej
