Szwedzka Akademia Królewska uhonorowała nagrodą Nobla tureckiego pisarza Orhana Pamuka. Po polsku ukazała się jego jedna powieść Śnieg (tłum. Anna Polat) wydana nakładem Wydawnictwa Literackiego. „Śnieg” uchodzi na jego najlepszą powieść. Największe zaskoczenie wywołuje to, jak bardzo „rosyjska” jest ta książka. Podczas lektury nie sposób oprzeć się wrażeniu, że mamy do czynienia z dziełem zainspirowanym twórczością wielkich dziewiętnastowiecznych pisarzy rosyjskich. „Dokąd pędzisz, Rosjo?” – pytał autor „Martwych dusz” Mikołaj Gogol.
Orhan Pamuk zdaje się pytać: „Dokąd zmierzasz, Turcjo?. Aleksander Kaczorowski, Gazeta Wyborcza
Puczyści i zamachowcy… Z prasowego artykułu Orhan Pamuk buduje wielką i ważną powieść.
„Süddeutsche Zeitung”
Fantastyczny i realistyczny zarazem obraz współczesnej Turcji.
„Die Zeit”
Reportaż przemieniony w baśń. Śnieg to groteskowa, okrutna, piekielnie komiczna książka, polityczna farsa, w której człowiek nigdy nie stoi po właściwej stronie, rozdarty między śmiechem a płaczem…
„Der Tagesspiegel”
To, co dzieje się w małej podupadłej anatolijskiej mieścinie, której nazwy nigdy nawet nie słyszeliśmy, nie może być nam obojętne, twierdzi Orhan Pamuk. Po przeczytaniu Śniegu przyznajemy mu absolutną rację. To nie cud. To literatura.
„Frankfurter Allgemeine Zeitung”
Na ponad pięciuset stronach tego niezwykle ambitnego dzieła jest ciemna prawda o człowieku, czerwona krew, obrazy malownicze jak w Don Kichocie… Ta powieść zabłąkała się w anatolijskim labiryncie niestałych islamistów, umięśnionych kemalistów, tajnych agentów, przekupnych policjantów, pięknych dziewcząt, które – nie chcąc zdjąć chust w ojcowskim domu – składają swe życie w ofierze. Zabłąkała się w zimnej nocy i śniegu, który spowija wszystko… Śnieg to próba sił, baśń tragikomiczna, opera w stylu buffo, puszka Pandory… Powieść zarazem orientalna i postmodernistyczna.
„Le Figaro”
Opowieść o tym, jak trudno jest zrozumieć cierpienie i miłość innego.
„L Express”
Śnieg i strzały z pistoletu. Polityka i poezja. Totalna wolność myśli i słowa, tak źle widziana w Turcji. „Liberation”
Ten wielogłosowy thriller otwiera sezam tureckiej mozaiki i zachęca do dialogu… Niszczona i podkopywana od wewnątrz współczesna Turcja nie może być szczęśliwa: taki jest ukryty przekaz tej bogatej w znaczenia powieści.
„Le Point”
Tragiczne aspekty rzeczywistości współczesnej Turcji: oportunizm, napięcie między sekularyzmem i radykalizacją politycznego islamu, kulturalne podziały między prozachodnią elitą oraz oddanymi tradycji masami.
John Updike, „The New Yorker”
W tej powieści pobrzmiewają echa największych dzieł światowej klasyki: Opowieści Tysiąca i Jednej Nocy, Decameronu Giovanniego Boccaccia i Rękopisu znaleziony w Saragossie Jana Potockiego. Przywołuje ich sprośny komizm, zawiłą konstrukcję i mistyczne podteksty.
„The Washington Post”
Powieść mocno osadzona w rzeczywistości. Spór między laicyzmem a fanatyzmem religijnym prowadzony z subtelnym lecz bolesnym wglądem w ludzką słabość, która może leżeć u podstaw zarówno pierwszego, jak i drugiego.
„The Times”
Kim jest Orhan Pamuk? (fot. Jerry Bauer)
ObrazekOrhan Pamuk – najwybitniejszy współczesny powieściopisarz turecki, laureat literackiej Nagrody Nobla. Jego książki przetłumaczono na ponad 40 języków. Ich łączna sprzedaż kształtuje się na poziomie dwóch milionów egzemplarzy.
Urodził się 7 czerwca 1952 roku w Stambule. Studiował architekturę i dziennikarstwo. Trzy lata spędził na stypendium w USA. Rozgłos
pisarski zaczął zdobywać w latach dziewięćdziesiątych. Jedna z jego powieści została wówczas zekranizowana; inna – Yeni Hayat -stała się tureckim bestsellerem wszechczasów. Powieści Orhana Pamuka były wielokrotnie nagradzane, tak w Turcji jak i za granicą. W 2003 roku został przyznano mu najbardziej lukratywną nagrodę literacką IMPAC Dublin Award, w ubiegłym – pokojową nagrodę podczas Targów Książki we Frankfurcie.
Pisarz często wypowiada się na ważne i drażliwe tematy społeczno-polityczne. W 1989 roku, gdy Ajatollah Homeini rzucił śmiertelną klątwę na Salmana Rushdiego za przestępstwo apostazji, Orhan Pamuk jako pierwszy pisarz z muzułmańskiego kraju wystąpił w obronie autora Szatańskich wersetów. W grudniu 1998 roku odmówił przyjęcia tytułu „artysty państwowego”Przez całe lata krytykowałem państwo za podyktowane ograniczonym nacjonalizmem wtrącanie do więzień pisarzy, by w ten sposób rozwiązać siłą problem kurdyjski”, uzasadnił swą decyzję. W bieżącym roku zakończył się proces o oczernianie Turcji, wytoczony mu przez rząd turecki. Przyczyną procesu był wywiad udzielony jednej ze szwajcarskich gazet, w którym pisarz wspominał o ludobójstwie dokonanym przez Turków na ludności ormiańskiej podczas I wojny światowej.
W powieściach Orhana Pamuka często pojawia się wątek poczucia rozbicia lub utraty tożsamości, wywołanej przez konflikt między europejskimi a muzułmańskimi wartościami. Dotykają one głęboko zakorzenionego problemu napięcia między Wschodem a Zachodem, religijną tradycją a sekularyzmem. Europejczycy i Amerykanie od dawna uważają Orhana Pamuka za drogmana – przewodnika i tłumacza po niezrozumiałym dla przedstawicieli zachodniej cywilizacji Wschodzie.
Nakładem Wydawnictwa Literackiego ukażą się dwie książki Orhana Pamuka: Nazywam się Czerwień (2007, tłum. Danuta Chmielowska) oraz Nowe Życie (2008).
Orhan Pamuk, Nazywam się Czerwień, tłum. Danuta Chmielowska
„Nazywam się Czerwień” to historia kryminalna rozgrywająca się w czasach panowania sułtana Murata III. Opowiada o otomańskich i perskich artystach, i ich widzeniu wschodniego świata, ale jest również powieścią o miłości i sagą rodzinną.
Istambuł, rok 1591. Główny bohater, Black, zostaje wezwany do Istambułu po dwunastoletniej nieobecności – podróżach do Persji i oddalonych zakątków imperium. Wzywa go jego wujek ze strony matki, Enishte Effendi – mistrz manuskryptów tworzonych dla sułtana i ojciec dawnej miłości Blacka – Shekure’y – której ręki odmówił siostrzeńcowi. Black to były członek studia miniatur, malujący arcydzieła dla sułtana. Miniaturzyści są wybraną grupą ludzi; ich zadaniem jest tworzenie ilustracji do starych dzieł tureckich.
Czterech z nich: Butterfly, Stork, Olive i Elegant (to ich pseudonimy) zostają zatrudnieni do tajnego projektu, nadzorowanego przez samego sułtana. Ma to być stworzenie na tysięczną rocznicę ucieczki Mahometa z Mekki do Medyny (622 r. n.e.) ilustrowanej książki w stylu „wenecjańskim”.
Orhan Pamuk, Nowe Życie
Osman to młody student, którego dręczy obsesja na punkcie pewnej książki. Powód? Oddajmy głos głównemu bohaterowi: „Przeczytałem tę książkę pewnego dnia i całe moje życie zmieniło się”. Skutki? Chłopiec znika z domu, porzuca studia i wyrusza na poszukiwanie najgłębiej skrywanych tajemnic książki. Nie ulega wątpliwości, że z lekturą wiąże się niebezpieczeństwo. Wyprawa obfituje w sensacyjne wydarzenia: morderstwa, zniknięcia bohaterów, spiski i tajemne stowarzyszenia. Równolegle bohater odbywa podróż w głąb samego siebie, rozważa zagadnienia towarzyszące człowiekowi od wieków: miłość, nienawiść, istota szczęścia, upływ czasu.
Książka podejmuje temat ważny i trudny, a mianowicie problem narodu zawieszonego między Wschodem a Zachodem, problem o którym wielokrotnie mówi turecki pisarza w swych powieściach.
Tytułowe „nowe życie” to życie bohatera, które pod wpływem tajemniczej książki zostaje kompletnie zmienione. Co to za tekst? Na czym polega ta zmiana? Czytelnik dowiaduje się tego na końcu powieści, tajemnica zostanie rozwiązana niezwykle oryginalnie i zaskakująco…
POWIEŚCI ORHANA PAMUKA
Orhan Pamuk cieszy się w swoim kraju taką sławą jak najpopularniejsi politycy, piosenkarze czy zapaśnicy. Jest najlepiej sprzedającym się w historii pisarzem tureckim, zarówno w kraju, jak i za granicą. To fakt tym bardziej zasługujący na uwagę, że złożone, refleksyjne i wielopoziomowe powieści idei wymagają wiele od czytelnika. W ubiegłym roku za powieść „Nazywam się Czerwień” pisarz otrzymał IMPAC Dublin Literary Award. Jest jednym z najpoważniejszych kandydatów do Nagrody Nobla.
Trzydzieści lat temu, gdy Orhan Pamuk zaczynał swą karierę pisarską, przez dwa lata pracował nad „powieścią polityczną o ludziach takich jak ja – studentach z wyższej lub średniej klasy, którzy jeździli z rodzinami do domków letniskowych, ale także bawili się bronią, maoistowskimi tekstami oraz fantastycznymi pomysłami o zamachu bombowym na premiera” (…). Jednakże zanim ukończył tę powieść, zdał sobie sprawę, że taka książka nie ma szans na publikację w Turcji. Nawet gdyby znalazł chętnego wydawcę, groziłoby mu w najprawdopodobniej więzienie.
Żarłoczne lektury zachodnich autorów przekonały go, że literatura turecka cierpi z powodu przedawkowania politycznym dydaktyzmem i kompletnie zaniedbuje sprawy estetyczne. Wtedy to przyszedł mu do głowy pewien szczęśliwy pomysł: pisać o tureckich problemach, ale na sposób zachodni – adaptując stylistyczne narzędzia, które wypracowali Marcel Proust, Franz Kafka, James Joyce, Virginia Woolf, William Faulkner, Vladimir Nabokov, Italo Calvino czy Jorge Luis Borges. W ten sposób stworzył hybrydę – powieść o tureckiej tematyce utrzymaną w eksperymentalnym zachodnim stylu. Ta forma miała zapewnić mu sławę.
Centralnym zagadnieniem w powieściach Orhana Pamuka są relacje między Turcją a Zachodem, ukladające się na linii: miłość – nienawiść. Mimo że zróżnicowane fabularnie i stylistycznie, powieści te łączy powtarzalność dwóch tematów: problemu tożsamości (w jakim stopniu jednostka czy naród może pozostać wiernym sobie, otwierając się jednocześnie na obce wpływy) oraz problemu reprezentacji (czy sztuka może w sposób prawdziwy odzwierciedlać rzeczywistość i w jakiej mierze artysta może wyrażać swoje własne poglądy oraz osobowość w swoim pisarstwie)”.
Michael McGaha, „Los Angeles Times Book Review”
Nagrody literackie:
1979 Milliyet Press Novel Contest Award (Turcja) za powieść Karanlık ve Işık (Darkness And Light)
1984 Madarali Novel Prize (Turcja) za powieść Sessiz Ev (The Silent House)
1990 Independent Foreign Fiction Prize (Wielka Brytania) za powieść Beyaz Kale (The White Castle)
1991 Prix de la Découverte Européenne (Francja) za francuskie tłumaczenie Sessiz Ev (The Silent House)
2002 Prix du Meilleur Livre Etranger (Francja) za powieść Nazywam się Czerwień
2002 Premio Grinzane Cavour (Włochy) za powieść Nazywam się Czerwień 2003
International IMPAC Dublin Literary Award (Irlandia) za powieść Nazywam się Czerwień
2005 nagroda pokojowa przyznana przez organizatorów Targów Książki we Frankfurcie (Niemcy)
2005 Prix Medicis Etranger (Francja) za powieść Śnieg
PISARZ ZAANGAŻOWANY
Orhan Pamuk często wypowiada się na ważne i drażliwe tematy społeczno-polityczne. Chętnie angażuje się w ruch walki o prawa człowieka. W 1989 roku, gdy ajatollah Chomeini rzucił śmiertelną klątwę na Salmana Rushdiego za znieważenie religii muzułmańskiej, Orhan Pamuk jako pierwszy pisarz z muzułmańskiego kraju wystąpił w obronie autora Szatańskich wersetów. W grudniu 1998 roku odmówił przyjęcia tytułu „artysty państwowego”. „Przez całe lata krytykowałem państwo za podyktowane ograniczonym nacjonalizmem wtrącanie do więzień pisarzy, by w ten sposób rozwiązać siłą konflikt kurdyjski”, uzasadnił swą decyzję.
„Każdy, kto bezpośrednio obraża godność turecką, Republikę lub Narodowe Zgromadzenie Tureckie, naraża się na karę pozbawienia wolności na przeciąg czasu od 6 miesięcy do 3 lat.” artykuł 301 wprowadzony do tureckiego kodeksu karnego w 2005 r.
„Trzydzieści tysięcy Kurdów i milion Ormian zabito na tej ziemi i nikt nie śmie o tym mówić”.
fragment wywiadu udzielonego przez Orhana Pamuka szwajcarskiemu pismu „Das Magazin” w lutym 2005 r.
W 2005 r. rząd turecki zarzucił Pamukowi oczernianie Turcji i wytoczył mu proces. Przyczyną był wywiad udzielony jednej ze szwajcarskich gazet, w którym Pamuk wspominał o ludobójstwie dokonanym na ludności ormiańskiej w Turcji podczas I wojny światowej. Prawo zadziałało do tyłu: wywiad nastąpił przed włączeniem do kodeksu karnego wiążącego w tej sprawie artykułu 301.
Po publikacji wywiadu w lutym 2005 r. nagonka, jaka rozpętała się w mediach i w środowiskach nacjonalistycznych, zmusiła pisarza do wyjazdu za granicę. Kilka miesięcy później powrócił, by stawić czoło oskarżeniom na procesie sądowym. W wywiadzie udzielonym BBC News oznajmił, że chce bronić wolności słowa, która jest jedynym ratunkiem dla Turcji, jeśli chce ona rozliczyć się z własną historią. „To, co zdarzyło się
z mieszkańcami Armenii w 1915 r. było sprawą głęboko ukrywaną przed narodem tureckim. To był temat tabu. A przecież musimy nauczyć się rozmawiać o przeszłości”. W październiku 2005 r. podczas wręczenia mu nagrody na targach frankfurckich pisarz powiedział: „Powtarzam, to co już raz powiedziałem głośno i wyraźnie: milion mieszkańców Armenii i 30 tysięcy Kurdów pozbawiono życia w Turcji.”
Ponieważ Orhan Pamuk został oskarżony ex post facto zgodnie z wymogiem tureckiego prawa wniosek o oskarżenie pisarza musiał trafić do ministra sprawiedliwości. 16 grudnia 2005 r. na podstawie jego decyzji postępowanie sądowe zostało zawieszone. Reakcją nacjonalistów był atak na odjeżdżający spod gmachu sądowego samochód pisarza. Inną bardziej pokojowo nastawioną grupą protestujących dowodził słynny turecki pisarz, Bedri Baykam.
W grudniu 2005 r. oskarżyciele pisarza oddalili zarzut obrazy tureckiej armii, ale oskarżenie o obrazę Turcji (tureckości) zostało podtrzymane. Swój finał sprawa znalazła 22 stycznia 2006 r., kiedy to proces został jednak umorzony. Przyczyniły się do tego liczne protesty płynące z różnych kontynentów w obronie Pamuka. Proces odbił się bowiem głośnym echem na całym świecie i w nowym świetle postawił sprawę akcesji Turcji
do Unii Europejskiej. 30 listopada 2005 r. europejski parlament zapowiedział wysłanie swojego delegata w roli obserwatora procesu, a 1 grudnia 2005 r. swój protest wystosowała także Amnesty International. Kilka dni później ośmiu uznanych na całym świecie pisarzy: Jose Saramago, Gabriel Marcia Marquez, Guenter Grass, Umberto Eco, Carlos Fuentes, Juan Goytisolo, John Updike oraz Mario Vargas Llosa – wydało wspólne oświadczenie, w którym udzielili oskarżonemu swojego poparcia.
