Leczenie nowotworowe niesie ze sobą znaczne obciążenia dla organizmu pacjenta, porównywalne do intensywnego wysiłku fizycznego, towarzyszącego maratonowi. Proces terapeutyczny jest nie tylko trudny fizycznie, ale także stanowi ogromne wyzwanie emocjonalne. Pacjenci doświadczają bólu nowotworowego oraz ograniczenia aktywności fizycznej, co zwiększa ryzyko powikłań, szczególnie w zakresie układu krążeniowo-oddechowego. W ramach kompleksowej opieki onkologicznej kluczowym elementem jest wdrożenie rehabilitacji onkologicznej we właściwym czasie.
Kto powinien poważnie rozważyć tego rodzaju wsparcie? Izabela Szczypior, fizjoterapeutka z Uzdrowiska Ustroń, będącego częścią Grupy American Heart of Poland, podkreśla, że rehabilitacja onkologiczna jest zalecana wszystkim pacjentom przechodzącym leczenie onkologiczne. To nie tylko pomoc w przywróceniu sprawności fizycznej, ale również wsparcie psychiczne w trudnych chwilach.
Czym jest i jaka jest specyfika rehabilitacji onkologicznej?
Rehabilitacja onkologiczna powinna być nieodłącznym elementem leczenia onkologicznego. Na każdym etapie postępowania terapeutycznego powinna charakteryzować ją kompleksowość. Trzeba pamiętać, że pacjent onkologiczny już na samym początku swojego leczenia musi zmierzyć się z ogromnym stresem związanym z diagnozą i perspektywą długotrwałego leczenia. Ważne jest zatem zrozumienie i szczególna opieka. Naszym zadaniem jest towarzyszenie i pomoc pacjentowi w przejściu przez ten trudny czas i umożliwienie powrotu do zdrowia i funkcjonowania sprzed choroby – wyjaśnia Izabela Szczypior, fizjoterapeutka. Pacjent onkologiczny to pacjent z różnymi dysfunkcjami.
Jacy pacjenci najczęściej trafiają do fizjoterapeuty?
Najczęściej zajmujemy się rehabilitacją kobiet po mastektomii, kobiet po usunięciu narządów rodnych, po leczeniu czerniaka i mężczyzn po leczeniu raka prostaty. Specyfika leczenia tych rodzajów nowotworów powoduje spore zagrożenie obrzękiem limfatycznym kończyn górnych lub kończyn dolnych – to te dolegliwość stanowią dla nas duże wyzwanie terapeutyczne. Początkowo obrzęk może być niewidoczny, ale powodować dyskomfort u pacjenta tj. uczucie ciężkości i rozpierania Z czasem opuchlizna staje się coraz bardziej zauważalna i bolesna. Napięta skóra robi się bardzo wrażliwa i podatna na urazy, a rany trudno się goją. Kolejnym niekorzystnym następstwem leczenia onkologicznego są zaburzenia ze strony układu narządu ruchu. To ograniczenia ruchomości stawów, znajdujących się w bliskim sąsiedztwie miejsca operowanego czy miejsca poddawanego naświetlaniom. To także dolegliwości wynikające z braku elastyczności blizn oraz przypadki osłabienia siły mięśniowej kończyn. Możliwe powikłania wywoływane przez zaburzenia zrostu blizny to m.in. przykurcze mięśniowe, zaburzenia czucia oraz dolegliwości bólowe. Zatem warto pracować z bliznami, zarówno z tymi świeżymi jak i starszymi, gdyż znacząco można poprawić ich wygląd, elastyczność oraz ruchomość – informuje fizjoterapeutka.
Czy każdy pacjent może być rehabilitowany? Jakie są wskazania a jakie ograniczenia?
Jak sugeruje Izabela Szczypior, rehabilitacja powinna odbywać się na każdym etapie leczenia choroby nowotworowej. W pierwszej fazie, bezpośrednio po postawieniu diagnozy, pacjent powinien zostać poinformowany i uświadomiony jakie będą skutki leczenia. Na tym etapie bardzo ważna jest współpraca lekarza, fizjoterapeuty oraz psychologa. W kolejnej fazie – bezpośrednio po operacji, wkraczamy z fizjoterapią mającą na celu przywrócenie utraconych funkcji oraz z nauką pewnych zachowań, nawyków, które powinny towarzyszyć pacjentowi już do końca życia. Każde ograniczenie ruchomości, funkcji, ból, osłabienie siły mięśniowej, problemy z blizną pooperacyjną, obrzęk limfatyczny – to wskazania do rehabilitacji. Z kolei ograniczenia w fizjoterapii mogą wynikać ze specyfiki etapu leczenia, na jakim pacjent się znajduje. Jeżeli pacjent jest w trakcie radioterapii okolicy klatki piersiowej po usunięciu gruczołu piersiowego to przeciwwskazaniem będzie masaż tej okolicy. To nie znaczy jednak, że nie masujemy kończyny górnej po tej stronie, gdyż jest ona zagrożona obrzękiem limfatycznym. Każdą terapię dostosowujemy indywidualnie dla danego pacjenta. Jest „szyta” na miarę jego potrzeb i wskazań terapeutycznych.
Na ile pacjenci po amputacji czy rekonstrukcji, mogą wrócić do pełnej sprawności?
Jeżeli skupimy się na pacjentkach po amputacji piersi (należy zaznaczyć, że mężczyźni również chorują na raka gruczołu piersiowego), to można śmiało powiedzieć, że te osoby wracają do pełnej sprawności po leczeniu raka piersi. Oczywiście wszystko zależy w jakim momencie pacjent trafi do terapeuty i jakie było leczenie. Im bardziej skomplikowane leczenie (radioterapia, chemioterapia, leczenie hormonalne, operacyjne) tym bardziej rehabilitacja będzie rozciągnięta w czasie. Poprawa stanu zdrowia i funkcjonowania oznacza możliwość bycia aktywnym zawodowo. Dla pacjenta nie będącego czynnym zawodowo oznacza to poprawę komfortu życia codziennego – dodała fizjoterapeutka.
Jak powinna wyglądać rehabilitacja onkologiczna w sanatorium?
Rehabilitacja powinna składać się z trzech rodzajów konsultacji ze specjalistami, które tworzą szeroko pojętą rehabilitację onkologiczną tj. praca z fizjoterapeutą, praca z psychologiem i praca z dietetykiem. Każdy pacjent poddawany jest kinezyterapii ogólnoustrojowej (ćwiczenia gimnastyki porannej, ćwiczenia w wodzie, ćwiczenia relaksacyjne, rozluźniające), oddechowej: grupowej oraz indywidualnej, wykonywanej na przyrządach w sali gimnastycznej pod nadzorem terapeuty. Ćwiczenia dobierane są indywidualnie dla każdego pacjenta i ukierunkowane na zdiagnozowany wcześniej problem. U pacjentów z występującym obrzękiem, w zależności od jego stopnia, stosuje się manualny drenaż limfatyczny oraz pneumatyczną przerywaną kompresję z wykorzystaniem specjalnego aparatu wyposażonego w mankiety nakładane na kończyny. Cykliczne napełnianie się powietrzem i opróżnianie poszczególnych komór mankietów wywołuje odpowiednik ucisk na kończynę. Po zastosowanym drenażu limfatycznym, można wykonać bandażowanie wielowarstwowe, polegające na zastosowaniu wielu warstw pianek, osłon, podkładów i bandaży, co ma regulować ciśnienie spoczynkowe i ciśnienie wysiłkowe w kończynie.
Bardzo ważnym elementem fizjoterapii jest nauka automasażu jako formy profilaktyki przeciwobrzękowej oraz edukacja pacjentów w zakresie doboru odzieży kompresyjnej. Wszystkie zabiegi powinny być konsultowane z lekarzem, dobierane indywidualnie w zależności od potrzeb.
Celem jest poprawa ogólnej sprawności i funkcji pacjenta i możliwie szybki powrót do pełnego zdrowia i jakości życia sprzed choroby.
