Szpotawość nóg (genu varum) to deformacja kończyn dolnych, polegająca na odchyleniu kolan na zewnątrz przy jednoczesnym styku stóp. Występuje zarówno u dzieci, jak i dorosłych, a jej przyczyny są różnorodne – od wrodzonych wad po urazy i choroby metaboliczne. Problem ten wymaga odpowiedniego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego, aby uniknąć bólu, przeciążenia stawów oraz poważniejszych konsekwencji, takich jak choroba zwyrodnieniowa.
Przyczyny szpotawości nóg
- Wrodzone wady rozwojowe
Szpotawość nóg może być obecna już od urodzenia, jako efekt genetycznych predyspozycji lub anomalii w rozwoju kości płodu. W takich przypadkach deformacja może być widoczna od pierwszych miesięcy życia, a jej nasilenie zależy od stopnia wady. - Niedobór witaminy D
Niedobór witaminy D w okresie dzieciństwa prowadzi do krzywicy, która osłabia strukturę kości, powodując ich deformację. Szpotawość nóg w wyniku krzywicy jest szczególnie widoczna u dzieci, które zaczynają chodzić, ponieważ ich kości nie wytrzymują obciążenia ciała. - Niewłaściwy rozwój kości
W okresie szybkiego wzrostu u dzieci (szczególnie między 2. a 6. rokiem życia) szpotawość może pojawić się jako przejściowa deformacja. Nieprawidłowe proporcje wzrostu kości udowej i piszczelowej mogą nasilać problem, szczególnie jeśli dziecko ma nadwagę lub nosi źle dopasowane obuwie. - Kontuzje i urazy
Złamania kości kończyn dolnych, które nie zostały prawidłowo wyleczone, mogą prowadzić do asymetrycznego wzrostu kości i rozwoju szpotawości. Dotyczy to szczególnie złamań w okolicach stawów. - Zaburzenia metaboliczne
Choroby takie jak osteoporoza czy osteomalacja mogą powodować osłabienie struktury kostnej, prowadząc do deformacji nóg. Osteoporoza, szczególnie u osób starszych, zwiększa ryzyko złamań, co dodatkowo pogłębia problem szpotawości. - Otyłość
Nadmierna masa ciała powoduje przeciążenie stawów kolanowych, które w wyniku chronicznego nacisku zaczynają się deformować. U dzieci z otyłością problem ten często łączy się z niedoborem aktywności fizycznej, co dodatkowo osłabia układ mięśniowo-szkieletowy.
Leczenie szpotawości nóg
- Fizjoterapia i ćwiczenia korekcyjne
Fizjoterapia odgrywa kluczową rolę w leczeniu szpotawości, szczególnie u dzieci i młodzieży. Program ćwiczeń obejmuje:- Wzmacnianie mięśni bioder i ud – ćwiczenia takie jak przysiady z gumą oporową czy unoszenie nóg na boki pomagają stabilizować stawy kolanowe.
- Chodzenie na palcach i piętach – poprawia równowagę oraz wzmacnia mięśnie stóp i łydek.
- Stabilizacja ciała – trening na piłkach gimnastycznych czy desce balansowej rozwija mięśnie głębokie, które odpowiadają za prawidłową postawę.
Regularne wykonywanie ćwiczeń pozwala na poprawę biomechaniki chodu i zmniejszenie odchylenia kolan.
- Ortopedyczne wkładki i ortezy
Wkładki korekcyjne i ortezy są szczególnie pomocne u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Poprawiają rozkład sił działających na stawy kolanowe i wspierają prawidłowe ustawienie nóg. Specjalistyczne ortezy mogą być także stosowane u dorosłych w celu odciążenia stawów i zmniejszenia dolegliwości bólowych. - Suplementacja witaminy D i wapnia
Niedobór witaminy D i wapnia należy uzupełnić, aby poprawić strukturę kości. U dzieci suplementacja witaminy D w połączeniu z dietą bogatą w wapń (mleko, sery, jogurty) pozwala na wzmocnienie układu kostnego i zmniejszenie ryzyka deformacji. - Leczenie operacyjne
W przypadkach zaawansowanej szpotawości, szczególnie u dorosłych, leczenie operacyjne może być konieczne.- Osteotomia – polega na chirurgicznym przecięciu i odpowiednim ustawieniu kości w celu skorygowania osi kończyny.
- Endoprotezoplastyka stawu kolanowego – stosowana w przypadku zaawansowanego zwyrodnienia stawu, gdy deformacja prowadzi do przewlekłego bólu i ograniczenia ruchomości.
Operacja jest ostatecznością, ale przynosi znaczną poprawę jakości życia pacjentów.
- Kontrola masy ciała
Utrata nadmiernej masy ciała znacząco odciąża stawy kolanowe, zmniejsza dolegliwości bólowe i hamuje postęp deformacji. Dieta bogata w białko, warzywa i zdrowe tłuszcze wspiera regenerację stawów i kości. - Unikanie nadmiernych obciążeń
Osoby ze skłonnością do szpotawości powinny unikać długotrwałego stania, noszenia ciężkich przedmiotów oraz korzystania z niewygodnego obuwia. Wybór butów z odpowiednią amortyzacją i wsparciem łuku stopy może znacząco poprawić komfort chodzenia.
Wczesne rozpoznanie i podjęcie działań terapeutycznych dają najlepsze rezultaty w leczeniu szpotawości nóg, szczególnie u dzieci. Dzięki odpowiednio dobranej terapii większość przypadków można skorygować, zapobiegając poważniejszym powikłaniom w przyszłości. Regularne wizyty u ortopedy oraz indywidualnie dostosowane ćwiczenia pomagają utrzymać zdrowie nóg i stawów przez wiele lat.
