Przed nami kilkumiesięczny sezon przeziębień i infekcji. O odporności dzieci i jej wzmacnianiu w tym trudnym czasie mówi dr n. med. Alicja Karney – specjalista pediatra II stopnia, kierownik Oddziału Hospitalizacji Jednego Dnia Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie.
Pani Doktor, czym jest odporność?
AK: Odporność, nazywana też system odpornościowym lub immunologicznym to nic innego jak zdolność organizmu do obrony przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, w tym również przed działaniem chorobotwórczych drobnoustrojów. Rozróżniamy dwa główne typy odporności. Pierwsza z nich to odporność wrodzona (nieswoista), z którą każdy z nas się rodzi. Drugi typ – odporność nabyta (swoista) powstaje podczas naturalnych kontaktów organizmu z czynnikami chorobotwórczymi. Proces jej kształtowania może trwać nawet do 14 roku życia. W tym czasie układ odporności uczy się, tworząc tzw. pamięć immunologiczną, jednak zanim to nastąpi – dziecko choruje i jest zdecydowanie bardziej podatne na infekcje niż zdrowa dorosła osoba.
Od czego uzależniony jest spadek odporności? Dlaczego jesienią i zimą chorujemy zdecydowanie częściej?
AK: Jesień i zima to czas, kiedy ryzyko wystąpienia infekcji rośnie, ponieważ zmienna pogoda i wahania temperatur sprzyjają rozwojowi i rozprzestrzenianiu się chorobotwórczych patogenów. Właśnie w tym okresie bakterie i wirusy atakują ze zdwojoną siłą, trafiając na podatny grunt – nasze dzieci. Nieukształtowany w pełni system odpornościowy dziecka, a także niedobory substancji odżywczych spowodowane nieodpowiednią dietą, a także mniejszym niż podczas innych pór roku nasłonecznieniem sprawiają, że zdolności obronne organizmu są słabsze, co w efekcie prowadzi do wzrostu liczby zachorowań.
Wspomniała Pani o tym, że układ immunologiczny dzieci nie jest w pełni ukształtowany? Czy to jest powód częstszego występowanie infekcji i chorób u dzieci?
AK: Zasadniczo dorośli chorują rzadziej niż dzieci i jedną z przyczyn jest ich nieukształtowany jeszcze całkowicie system immunologiczny. Okres najbardziej intensywnego rozwoju układu odpornościowego odbywa się między 2 a 7 rokiem życia. Właśnie w tej grupie wiekowej odsetek dzieci, u których występują niedobory witamin, lawinowo rośnie. Wpływ na to ma wiele czynników. Przede wszystkim dieta, uboga w owoce i warzywa, a także nieodpowiedni styl życia. Obecnie dzieci coraz więcej czasu spędzają w zamkniętych pomieszczeniach – w domu, przedszkolu czy szkole. Na ogół w pierwszym roku życia dziecka rodzice bardzo dbają o odpowiednią dietę i szczegółowo przestrzegają zaleceń lekarza, dzięki czemu organizm dziecka otrzymuje odpowiednie dawki niezbędnych witamin. W późniejszym okresie bywa różnie, a zapotrzebowanie na substancje odżywcze z każdym kolejnym rokiem rośnie.
Zimą bardzo często można usłyszeć o niedoborach słonecznej witaminy. Co kryje się pod tą nazwą i dlaczego jest tak ważna?
AK: Słoneczna witamina to nic innego jak witamina D, której nazwa pochodzi od jednego z jej źródeł, czyli słońca. Witamina D powstaje w organizmie człowieka w wyniku procesu syntezy skórnej. Drugim naturalnym źródłem witaminy D są produkty spożywcze, np.: ryby, jajka, mleko oraz inne produkty mleczne. Położenie geograficzne Polski i kąt padania słońca w miesiącach jesienno-zimowych uniemożliwiają efektywny proces powstawania witaminy w skórze, podobnie jak w przypadku pożywienia – jest jej zbyt mało, aby dostarczyć organizmowi odpowiednią dawkę. W tej sytuacji rozwiązanie jest jedno – jeśli witaminy D jest za mało – trzeba zadbać o uzupełnienie jej poziomu.
Jakie jest zapotrzebowanie organizmu na witaminę D?
AK: Zapotrzebowanie witaminy D zależy od kilku czynników – wieku, wagi, a także klimatu, w jakim dana osoba żyje. W przypadku tej witaminy suplementacja uzupełniająca jest rekomendowana zarówno populacji zdrowej, jak i grupom o dużym ryzyku deficytu np.: dzieciom z nadwagą bądź otyłością. Jej niedoborem zagrożone są również osoby, które przez większość dnia przebywają w pomieszczeniach zamkniętych, np.: pracownicy biurowi, uczniowie i osoby starsze. W wyniku niewystarczającej ekspozycji na promienie słoneczne organizm nie jest w stanie sam wyprodukować odpowiedniej ilości witaminy D. W takich przypadkach ze względu na obniżoną zdolność do syntezy skórnej eksperci zalecają suplementację całoroczną. Szczegółowe zalecenia dla wszystkich grup wiekowych populacji Europy Środkowej, w tym Polski są powszechnie dostępne. W okresie od września do kwietnia dobowe zapotrzebowanie u dzieci zdrowych w wieku 1-18 lat wynosi 600-1000 i.u.
Jaka jest rola witaminy D? Czym może skutkować jej niedobór?
AK: Jeszcze kilka lat temu uważano, że główną rolą witaminy D jest utrzymanie prawidłowej gospodarki wapniowo-fosforowej organizmu, która jest niezbędna podczas procesu mineralizacji kości i zębów, co pozytywnie wpływa na rozwój i wzrost dziecka – zapewnia zdrowe i mocne zęby oraz szkielet, zmniejszając w ten sposób ryzyko wystąpienia krzywicy. Z czasem dostrzeżono inne właściwości witaminy D, wspierające funkcjonowanie całego organizmu, w tym układu odpornościowego. Ze względu na potwierdzone w wielu badaniach korzystne oddziaływanie optymalnego poziomu witaminy D na stan zdrowia, warto zadbać o uzupełnienie jej deficytów jesienią i zimą przede wszystkim u dzieci.
Dlaczego uzupełnienie niedoborów jest tak ważne? Czy odpowiednia suplementacja wystarczy, aby organizm otrzymał to, czego potrzebuje?
AK: Substancje, których nie jesteśmy w stanie dostarczyć w diecie, powinniśmy dostarczyć do organizmu inną drogą m.in. poprzez odpowiednią suplementację. Odpowiedni poziom substancji odżywczych to istotne wsparcie dla rozwijającego się organizmu i odporności. Prawidłowa reakcja układu odpornościowego jest kluczowa dla zachowania zdrowia – zmniejsza częstotliwość infekcji, szczególnie dróg oddechowych, a w przypadku choroby – pomaga skrócić okres jej trwania. Należy jednak pamiętać, że suplementy diety nie mogą być stosowane jako substytut, czyli zamiennik zrównoważonej diety i zdrowego trybu życia.
