Jest to danie bardzo uniwersalne, ponieważ można je serwować jako deser po obiedzie, jako drugie danie obiadowe, jako pierwsze lub kolejne śniadanie, jako podwieczorek; można je spożywać na zimno lub na ciepło.
Nazwa naleśnik powstała prawdopodobnie z połączenia wyrazów maślanka i nalewać, gdyż pierwotnie naleśniki były kwaśne, a wykonywano je używając maślanki lub śmietany. Dopiero w czasach nam współczesnych zastąpiono je mlekiem. Pierwsze naleśniki przyrządzano już za czasów starożytnych. Obecnie ich różne wersje są popularne w Azji, Ameryce Północnej i w Europie.
Najbardziej popularne polskie przepisy zalecają wykonanie płynnego ciasta naleśnikowego o konsystencji śmietany, które przyrządza się z mąki, jajek i mleka (często wymieszanego z wodą w proporcji 1:1). Ciasto nalewa się na rozgrzaną patelnię posmarowaną słoniną i smaży z obu stron. Po usmażeniu te cienkie placuszki smaruje się nadzieniem i składa w tzw. chusteczkę, książeczkę lub rulonik.
W tradycji polskiej kuchni są znane również inne wersje naleśników, które wcale nie są trudniejsze do wykonania, jak naleśniki biszkoptowe, naleśniki śmietanowe czy naleśniki na piwie.
Naleśniki biszkoptowe przyrządza się jak klasyczne ciasto naleśnikowe z dodatkiem ubitej na sztywno piany z białek.
Naleśniki śmietanowe przyrządza się z utartych z cukrem żółtek, wymieszanych z mąką i śmietaną oraz z dobrze ubitą pianą z białek, z dodatkiem skórki otartej z cytryny, pomarańczy lub z dodatkiem wanilii. Ciasto wylewa się na patelnię z rozgrzanym masłem i smaży tylko z jednej strony, dobrze rumieniąc od spodu, a powierzchnię zostawiając lekko ciętą. Tak usmażony naleśnik zwija się w rulon i podaje na gorąco, posypując cukrem, cukrem waniliowym albo polewając sosem owocowym lub czekoladowym.
Naleśniki na piwie przygotowuje się jak klasyczne ciasto naleśnikowe z dodatkiem mleka, tylko zamiast niego używa się piwa, którego dolewa się na końcu. Po przygotowaniu ciasto należy przykryć i odstawić na 15-30 minut, a następnie smażyć naleśniki z obu stron.
Naleśniki smażone bez tłuszczu są odmianą naleśników klasycznych, tylko – zamiast smarować patelnię tłuszczem – oliwy (lub oleju) dodaje się do ciasta.
Wszystkie odmiany naleśników mają wspólną cechę – muszą być cienkie. Naleśniki najczęściej nadziewa się dżemem, marmoladą, powidłami, masą twarogową, farszem mięsnym, grzybowym, warzywnym, można je także polewać sosami, śmietaną lub posypywać cukrem pudrem.
Naleśniki z farszem mięsnym, grzybowym, warzywnym lub mieszanym, zwinięte w ruloniki, panierowane i obsmażone to krokiety.
