Gaslighting to jedna z form psychologicznej manipulacji. Często jest stosowana przez dyktatorów, przywódców sekt, lecz może pojawić się też w związkach. Ofiary często nie zdają sobie sprawy, że zostały zmanipulowane. W jaki sposób rozpoznać gaslighting i jak się przed nim bronić?
Pochodzenie terminu gaslighting
Pojęcie nie ma polskiego odpowiednika. Wywodzi się od tytułu amerykańskiego dramatu psychologicznego „Gaslight” z 1944 roku w reżyserii George’a Cukora. Opowiada historię pozornie szczęśliwego, młodego małżeństwa. W zamieszkiwanym przez nich domu zaczynają ginąć drobne przedmioty, a w nocy słychać skrzypienie drzwi. Paula, główna bohaterka, mówi mężowi o swoich obserwacjach. Ten jednak wmawia jej, że to wytwór jej wyobraźni i nic złego się nie dzieje. Kobieta, nieświadoma manipulacji, przestała ufać swoim emocjom i zmysłom.
Na czym polega gaslighting?
To przemoc emocjonalna, która może być stosowana zarówno w związkach i relacjach, jak i na gruncie zawodowym. Prowadzi do psychicznej destabilizacji ofiary i stopniowego przejmowania kontroli nad sposobem postrzegania przez nią rzeczywistości. Osoba poddana takiej manipulacji zaczyna wątpić w swoje emocje, intuicję czy inteligencję. Skutkiem jest obniżenie poczucia własnej wartości, niepewność i trudności w podejmowaniu decyzji, a nawet depresja i stany lękowe.
Jak rozpoznać manipulację?
Celem tej psychologicznej manipulacji może być potrzeba poczucia władzy, korzyści materialne lub odwrócenie uwagi od własnych przewinień. Przez długi czas w społeczeństwie pokutowało przekonanie, że stosowanie jej jest domeną psychopatów. Tymczasem możemy się z nią spotkać również w toksycznych związkach. Jak to rozpoznać? Najczęstszymi sygnałami są: negowanie uczuć i emocji manipulowanej osoby, wzbudzanie poczucia winy oraz utrudnianie weryfikacji faktów. Sprawca może również wmawiać zaburzenia psychiczne lub poniżać. Ofiary gaslightingu często czują się zagubione, wątpią w siebie i swoje umiejętności. W obecności oprawcy odczuwają napięcie psychiczne. Podczas konfrontacji przyjmują postawę przepraszającą lub rezygnują z trudnych rozmów w obawie przed negatywnymi konsekwencjami. Może się zdarzyć, że pod wpływem manipulatora tracą kontakt z bliskimi.
Gaslighting – jak się przed nim bronić?
Nierzadko ofiara nie zdaje sobie sprawy ze swojej sytuacji i tłumaczy zachowanie oprawcy jego złym humorem czy niedokładnym zrozumieniem komunikatu. Z czasem jednak zaczyna wierzyć, że wina leży tylko po jej stronie. To powinno być sygnałem ostrzegawczym. Walkę z tym zjawiskiem powinno się zacząć od zaprzestania usprawiedliwiania zachowania manipulatora. Warto również prowadzić dziennik i zapisywać w nim uczucia w konkretnych sytuacjach. Jeśli zostaną one nazwane, dużo trudniej będzie je negować. Osoby pokrzywdzone emocjonalne nie powinny zapominać o swoich potrzebach – robienie dla siebie przyjemnych rzeczy może pomóc w poradzeniu sobie z negatywnymi emocjami. Ważne jest również, by ofiara nie została sama ze swoim problemem. Powinna opowiedzieć o sytuacji komuś bliskiemu lub skorzystać z pomocy specjalisty. Dzięki terapii może zrozumieć mechanizmy, którymi posługuje się manipulator oraz wraz z psychologiem opracować plan ucieczki. W wielu przypadkach najlepszym rozwiązaniem jest całkowite odcięcie od oprawcy.
Justyna Grochowska
