Głównym składnikiem diety niemowląt i małych dzieci jest mleko, dlatego też jest ono, a dokładnie białka w nim zawarte, głównym alergenem pokarmowym w tym wieku. Uważa się, że uczulenie na białka mleka krowiego występuje u około 1,8-7,5% niemowląt oraz u 2,2-2,8% dzieci do 4. roku życia. Właściwości alergizujące mleka krowiego wykazuje pięć jego głównych składników – przede wszystkim B-laktoglobulina.
Zazwyczaj osoba uczulona cierpi z powodu nadwrażliwości na więcej niż jedną z frakcji białek mleka krowiego. Ponadto niepożądane objawy kliniczne obserwowane po spożyciu mleka krowiego mogą być wynikiem nie tylko alergii na zawarte w nim białka, ale także nietolerancji cukru mlecznego – laktozy. Bardzo istotne więc z punktu widzenia przeciwdziałania rozwojowi alergii jest karmienie naturalne. Mleko kobiece bowiem zawiera prawie dwa razy mniej białka w stosunku do mleka krowiego, co więcej przeważają w nim lekko strawne białka serwatkowe, podczas gdy w mleku krowim dominuje ciężko strawna kazeina.
Jak objawia się alergia?
Wyróżniamy następujące postacie alergii na białka mleka krowiego (podział ma charakter umowny, jest próbą usystematyzowania schorzenia): żołądkowo-jelitowa, najczęstsza, bo dotyczy około 50% dzieci z cechami nadwrażliwości na białka mleka. Jej wiodącymi objawami są: niechęć do przyjmowania posiłków mlecznych, ulewanie, wymioty, kolka jelitowa, ostra lub przewlekła biegunka, zaparcia; skórna, występująca u ok. 30-40% dzieci z alergią na mleko. Zmiany o charakterze atopowego zapalenia mają zwykle tendencję do lokalizacji w określonych miejscach. Są nimi głównie: policzki, płatki uszu, zgięcia łokciowe, podkolanowe, ale mogą dotyczyć skóry całego ciała. Zmianom tym często towarzyszy świąd. Inne postacie zmian skórnych to pokrzywka lub liszaj grudkowy; ze strony układu oddechowego i uszu, występuje u około 30% dzieci z nadwrażliwością na mleko.
Jej główne objawy to:
- Uporczywy nieżyt nosa, przewlekły kaszel, nawrotowe zapalenia płuc, wysiękowe zapalenie uszu.
- U najmłodszych dzieci pierwszym objawem alergii może być sapka; przewlekłe niedożywienie, które jest zwykle spowodowane słabym apetytem lub całkowitym jego brakiem, często z towarzyszącym wstrętem do przyjmowania posiłków mlecznych;
- zespół hiperkinetyczny – nadmierne pobudzenie, zaburzenia okresu snu i czuwania;
- zespół konstytucjonalno-mózgowy jako wynik przewlekłego niedożywienia z występującymi jednocześnie zaburzeniami natury neurologiczno-psychicznej;
- najgroźniejsza, czyli tzw. wstrząsowa. To gwałtowna reakcja, do której dochodzi po lub nawet w trakcie przyjmowania posiłku mlecznego. Bezpośrednio zagraża życiu. Objawy są zwykle ogólnoustrojowe i prowadzą do zaburzenia czynności układu oddechowego i krążenia.
Jak potwierdzić alergię?
W diagnostyce alergii pokarmowej najistotniejsze jest uchwycenie związku przyczynowo-skutkowego między danym składnikiem pokarmowym a określonymi niepożądanymi objawami klinicznymi. Związek ten daje się czasem ustalić, zbierając bardzo dokładnie wywiad. Jest on zresztą początkiem procesu diagnostycznego. Jego kolejny etap to badania dodatkowe, do których zaliczamy: określenie liczby komórek kwasochłonnych w wydzielinach, we krwi obwodowej, testy skórne (mało miarodajne u dzieci poniżej 3. roku życia), l całkowite IgE w surowicy krwi, swoiste IgE dla białek mleka krowiego, test transformacji blastycznej limfocytów T pod wpływem antygenów mleka, ocena błony śluzowej górnego odcinka przewodu pokarmowego po prowokacji alergenem (u dzieci ze względu na inwazyjność badanie to ma małe zastosowanie), test Alcat. Złotym standardem w diagnostyce alergii pokarmowej jest podwójnie ślepa próba kontrolowana placebo.
Najlepszą metodą potwierdzającą alergię jest także próba ekspozycji i eliminacji. Polega ona na wyłączeniu z diety tego składnika, który wydaje się podejrzany o wywoływanie objawów niepożądanych. Jeśli powyższe objawy ustąpią, składnik ten jest wprowadzany powtórnie do diety. Ponowne pojawienie się wcześniej obserwowanych objawów jest jednocześnie dowodem świadczącym o uczuleniu na dany składnik pokarmowy. Atopowe skłonności w rodzinie U dzieci z rodzin obciążonych wywiadem alergicznym słuszne jest stosowanie profilaktyki alergii. Najlepszym postępowaniem w tym wypadku jest karmienie piersią przez pierwsze co najmniej 6 miesięcy życia dziecka. Jeśli jednak jest ono niemożliwe, celowe jest włączenie do diety odżywek o nieznacznym stopniu hydrolizy oznaczonych symbolem HA, np. Milumil HA, NaNHA1, NaNHA2, Enfamil HA. Profilaktyka alergii to także odpowiednia higiena noworodka i niemowlęcia oraz zapobieganie zakażeniom.
Jeśli objawy niepożądane występują u dziecka karmionego wyłącznie piersią, leczenie 21rozpoczyna się od dokładnego przeanalizowania diety matki oraz wyeliminowania z niej wszystkich (w miarę możliwości) potencjalnych alergenów, w tym jednego z najsilniejszych – mleka i jego przetworów. Dieta powinna być ustalona przez lekarza oraz współpracującego z nim dietetyka, aby uniknąć niedoborów pokarmowych. Ważne jest bowiem, aby dieta ta była w pełni zbilansowana (uwzględniała potrzeby dziecka i matki), a także by matka karmiąca unikała monotonii dietetycznej, która może być czynnikiem uczulającym. Ustępowanie niepożądanych reakcji klinicznych podczas jej stosowania jest najlepszym dowodem skuteczności. A jeśli nie mleko matki Jeśli u dziecka występują objawy alergii na białka mleka krowiego, a matka nie może karmić piersią, polecane są mieszanki mlekozastępcze będące hydrolizatami kazeiny, białek serwatkowych lub opartymi na białku sojowym. Odżywkami będącymi hydrolizatami kazeiny są: Nutramigen, Pregestymil, hydrolizaty serwatkowe – Alfare, Bebilon Pepti, Bebilon Pepti MCT, hydrolizaty sojowe – Bebilon sojowy 1 i 2, Bebiko sojowe, ProSobe 1, 2, Humana SL, Isomil. Przy dużych problemach z ustaleniem diety mogą być pomocne preparaty, które są odżywkami elementarnymi, np. Bebilon Amino, Neocate. Jeśli leczenie dietetyczne nie przynosi spodziewanych efektów, bywa uzupełniane leczeniem farmakologicznym. Czasem wystarczające jest wspomagające leczenie miejscowe – maści natłuszczające wzbogacone w witaminę A, w wyjątkowych przypadkach maści sterydowe, które mogą być stosowane jedynie pod ścisłym nadzorem lekarza i tylko na jego zlecenie. Gdy jest to niewystarczające, stosowane są leki o działaniu ogólnoustrojowym – antyalergiczne, przeciwzapalne.
Czy wiesz, że…
Czynnikami sprzyjającymi alergizacji u najmłodszych dzieci są: obniżony stopień dojrzałości błony śluzowej przewodu pokarmowego, zmniejszona produkcja IgA wydzielniczej, przejściowe zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego, zakażenia układu oddechowego, dróg moczowych o etiologii wirusowej, bakteryjnej, grzybiczej, antybiotykoterapia, zbyt wczesne wprowadzenie do diety dziecka niektórych składników pokarmowych.
Lek. med. Grażyna Rowicka,
Instytut Matki i Dziecka w Warszawie
