Obok ograniczania jedzenia może występować wzmożone łaknienie z napadami obżarstwa, jednak wówczas ilość spożywanego jedzenia jest mniejsza niż u pacjentek z bulimią.
Okres największego ryzyka zachorowania na jadłowstręt psychiczny przypada w wieku 14-18 lat. Wszystkie badania wskazują na rzadkie występowanie zaburzeń żywienia wśród mężczyzn.
W populacjach klinicznych pacjentów z zaburzeniami żywienia proporcja mężczyzn do kobiet waha się w granicach 1:10 lub 1:20.
Objawy i zachowania związane z anoreksją psychiczną
Początek choroby może być trudny do ustalenia, gdyż ograniczanie ilości i jakości pokarmów odbywa się stopniowo. Początek bywa poprzedzany nadwagą, a krytyczne uwagi swego otoczenia i nieakceptacja swego wyglądu są powodem podjęcia odchudzania.
- Spadek wagi ciała pacjentki osiągają poprzez rygorystyczne ograniczanie jedzenia. Początkowo chore podejmują różnorakie diety, w których przestają jeść słodycze, produkty wysokokaloryczne. Z czasem ograniczanie jedzenia przybiera coraz większe rozmiary. Pacjentki jedzą rzadko i w bardzo niewielkich ilościach. Myśli o jedzeniu stają się często obsesyjnym problemem towarzyszącym wszelkim aktywnościom. Nieraz cały wysiłek chorych zmierza w kierunku unikania sytuacji, w których musiałaby coś jeść. Unikają wizyt w barach, restauracjach, imprez związanych z konsumpcją, wspólnych posiłków z rodziną. Pacjentki odczuwają ponadto lęk przed przybraniem na wadze. Nawet w fazie dużego wyniszczenia nadal intensywnie ograniczają jedzenie bojąc się przytyć. Z tego powodu odczuwają lęk i poczucie winy po zjedzeniu posiłku.
- Kolejnym objawem anoreksji jest zaburzony sposób, w jaki chore postrzegają wagę swego ciała oraz jego sylwetkę. Kiedy pacjentka z cechami dużego wyniszczenia, z wagą 28 kg twierdzi, że nadal ma zbyt grubą szyję, pośladki i uda, to wtedy mamy do czynienia ze zniekształconym postrzeganiem rzeczywistości. Chore wiedzą, że są zbyt chude, słyszą, że wszyscy wokół tak je oceniają, a mimo to czują, że ich biodra i nogi są zbyt grube.
- Część pacjentek z anoreksją prowokuje wymioty, nadużywa środków przeczyszczających i leków moczopędnych, podejmuje intensywne uprawiania sportu.
- Obok ograniczania jedzenia może występować wzmożone łaknienie z napadami obżarstwa, jednak wówczas ilość spożywanego jedzenia jest mniejsza niż u pacjentek z bulimią.
- W początkowym okresie pacjentki mimo drastycznie ograniczanego jedzenia odczuwają dużą ilość energii, potrafią intensywnie się uczyć, być aktywne i podejmować szereg obowiązków. W następnym okresie w miarę pogłębianie się objawów głodzenia, pojawiają się u chorych objawy osłabienia, spowolnienia, stany smutku, chwiejności nastroju, utrata potrzeb seksualnych. Pacjentki coraz trudniej podejmują różne prace, odczuwają lęk, wycofują się z kontaktów społecznych.
- Obok wymienionych objawów w jadłowstręcie psychicznym notuje się szereg objawów fizycznych będących w dużej mierze skutkami ciężkiego i długotrwałego głodzenia się. Skóra tych osób jest sucha, niekiedy szara, kończyny zimne. Ciśnienie krwi niskie, występuje bradykardia, niekiedy zaburzenia rytmu, cechy odwodnienia, obrzęki, pacjentki narzekają na różnorakie objawy żołądkowo-jelitowe. Czynność osi podgórze-przysadka – nadnercza jest zmieniona, w efekcie występują zaburzenia lub brak miesiączki. U chorych z kilkuletnim przebiegiem choroby stwierdza się zwykle leukopenię i niedokrwistość z niedoboru żelaza. U osób przewlekle chorujących częstym objawem jest osteoporoza kości. Pacjentki, u których występują okresowo objawy objadania się i wymiotów mogą mieć powikłania w formie nadżerek i owrzodzeń jamy ustnej, przełyku, zmiany elektrolitowe pod postacią zasadowicy, hipokaliemii i hiponatremii.
Nietrudno jest zdiagnozować anoreksję psychiczną ze względu na typowe objawy, zwłaszcza te związane z zaburzeniami obrazu ciała. Należy wcześniej jednak wykluczyć inne schorzenia, które również mogą prowadzić do wyniszczenia organizmu. Trzeba wziąć pod uwagę obecność nadczynności tarczycy, cukrzycę, organiczne uszkodzenia podwzgórza i przysadki mózgowej, liczne schorzenia przewodu pokarmowego. Jadłowstręt i wymioty mogą być również powodowane przez zator tętnicy krezkowej górnej oraz przez choroby nowotworowe. Także niektóre zaburzenia psychiczne jak ciężka depresja, schizofrenia lub nerwica mogą dawać podobny obraz kliniczny.
Przebieg schorzenia jest przewlekły z tendencją do nawrotów. Badania nad przebiegiem anoreksji psychicznej wykazały, że trwałe wyleczenie bez nawrotów spotyka się u około 15% chorych. Około 44 % osiąga masę z pogranicza normy, a miesiączka ma charakter nieregularny. Stan zdrowia 1 chorych nie poprawia się.
Anoreksja psychiczna jest zaburzeniem psychicznym o wysokim stopniu śmiertelności. Badania wykazały, że w 11-18 % choroba kończy się zgonem. Przyczyną śmierci bywa samobójstwo, nagła niewydolność krążenia i zaburzenie elektrolitowe.
Leczenie anoreksji psychicznej – ogólne zasady
W anoreksji psychicznej podstawowym celem w pierwszej fazie leczenia jest zapobieganie możliwemu zagrożeniu życia wynikającemu ze zmian metabolicznych związanych z głodzeniem. Pierwsze działania mają również na celu pomoc chorym w uświadomieniu sobie faktu, że potrzebują leczenia oraz w budowaniu i utrzymywaniu ich motywacji do terapii. Następnie dąży się do przywracania właściwej wagi ciała, co zwykle prowadzi do ogólnej poprawy stanu zdrowia.
Wśród adolescentów główne znaczenie ma leczenie oparte o psychoterapię rodzinną, w odniesieniu do osób dorosłych zalecaną alternatywą pozostaje psychoterapia poznawczo-behawioralna.
Nie ma zgodności co do użyteczności farmakoterapii w leczeniu jadłowstrętu. Zakres postępowania terapeutycznego zależy od nasilenia zaburzeń. Postępowanie medyczne obejmuje przywracanie normalnej wagi ciała, wyrównywanie zaburzeń wodno-elektrolitowych, kontrolę przyrostów wagi, ilości przyjmowanego pożywienia, zachowań kompensacyjnych. Oddziaływania terapeutyczne przebiegają kompleksowo i składają się z poradnictwa dotyczącego sposobu odżywiania, psychoedukacji, psychoterapii poznawczo-behawioralnej prowadzonej indywidualnie i grupowo, terapii rodzinnej grup samopomocowych i grup wsparcia.
Miejsce leczenia
W Polsce leczeniem anoreksji zajmują się poradnie zdrowia psychicznego dla dzieci i dorosłych, ambulatoryjne ośrodki psychoterapeutyczne, oddziały psychiatryczne dla dzieci i młodzieży, oddziały leczenia nerwic dla dorosłych oraz prywatne gabinety psychiatryczne i psychoterapeutyczne.
Dr Paweł Sala
specjalista psychiatra
Instytut Psychiatrii i Neurologii
Klinika Nerwic
www.pawelsala.waw.p
Literatura uzupełniająca:
Irena Namysłowska, Ewa Paszkiewicz, Anna Siewierska: Gdy odchudzanie jest chorobą. Wydawnictwo Intra, Warszawa 2000, wydanie I.
Bibliografia:
1. American Psychiatric Association: Practice guideline for the treatment of patients with eating disorders ( revision ). American Journal of Psychiatry, 2000, 157, ( 1 Suppl ), 1-39
2. Deter HC, Herzog W.: Anorexia nervosa in a long-term perspective: results of the Heidelberg-Mannheim Study. . Psychosomatic Medicine, 1994, 56(1), 20-27;
3. Faiburn C., Harrison P.: Eating disorders. Lancet, 2003, 361, 407- 416;
4. Rajewski A.: Jadłowstręt psychiczny. Rozdział w : ( red.) Bilikiewicz A., Pużyński S., Rybakowski J., Wciórka J.: Psychiatria.Tom 2. Wydawnictwo Urban&Partner 2002
5. Sala P., Marchewka D, Simon W.: „Porzucanie leczenia ( drop-out ) w trakcie psychoterapii zaburzeń odżywiania”. Psychoterapia, 2002, 1( 120);
